Gnothi seauton – poznaj samego siebie

W środowisku coachów, trenerów czy terapeutów usłyszeć czasem można stwierdzenie, że coaching to taki złodziej, który z różnych dziedzin podkrada pasujące do niego elementy. I chyba trudno się z tym poglądem nie zgodzić. Wszak coaching czerpie z różnych nurtów terapii, czerpie z neurobiologii, z nauk społecznych, z mądrości Wschodu, sięga również do sportu. W rozważaniach na temat coachingu zwykle wspomina się – choć nie specjalnie dogłębnie – jaki związek ma z filozofią, szczególnie starożytną. Jedna z największych mądrości zachodniej cywilizacji, wyryta u progu świątyni w Delfach, brzmi poznaj samego siebie (gnothi seauton). Trudno o bardziej bezpośredni kontekst do tych form pomocy, które w swych podstawowych założeniach postulują właśnie ideę samopoznania i mądrości klienta.

W poszukiwaniu początku

Nie podlega wątpliwości, że filozofia pełni w społeczeństwie istotną rolę. Niestety jednak, w większości przypadków jej znaczenie pozostaje nieuświadomione, co prowadzi do powstawania krzywdzących stereotypów i umniejszania jej wagi. Nie należy jednak zapominać, że to filozofia właśnie stanowi niejako fundament naszego człowieczeństwa i świata, jaki znamy obecnie. Na przestrzeni wieków stała się bowiem motorem napędowym zmian i rewolucji w myśleniu oraz – co może wydawać się niespotykane – w działaniu, zwłaszcza we współczesnym świecie. Patrząc zaś z mniej popularnej perspektywy, można pokusić się o stwierdzenie, że to właśnie działanie, praxis, stanowi jedną z podstawowych funkcji filozofii. I pomimo, że  zestawienie słów takich jak filozofia i działanie czy praktyczność nie wydaje się iść w parze, podwaliny filozofii wyrosły właśnie na użyteczności i na stosowalności wiedzy w praktyce. Jak pisze sam Immanuel Kant:

“Starożytni filozofowie greccy, tacy jak Zenon, Epikur, Sokrates, pozostali bardziej wierni prawdziwej idei filozofa, niż to ma miejsce w dzisiejszych czasach. Kiedyż wreszcie zaczniesz żyć cnotliwie – pytał Platon starca, który mu mówił, że słucha wykładów o cnocie. Nie chodzi o to, by wciąż spekulować, lecz by raz na dobre pomyśleć o wcieleniu czegoś w życie.”

Ale jak powyższe ma się do tematu rozwoju osobistego i zawodowego i to w XXI wieku?

Filozoficzne podstawy coachingu

Choć może to dość niepopularne stwierdzenie, filozofia stanowi ważny fundament pod zawody pomocowe. To poglądy słynnych myślicieli dotyczące człowieka, wyznawanych przez niego wartości oraz życia i społeczeństwa stały się podwalinami dla technik coachingowych, które próbują wykorzystać filozoficzne dziedzictwo, by jak najlepiej pomóc klientom w zrozumieniu siebie i odkryciu swojego prawdziwego oblicza.

Jednym z podstawowych funkcji coachingu jest wsparcie klienta w odkryciu swojego potencjału tak, by poprawił on jakość swojego życia i w pełni wykorzystał swoje predyspozycje – stał się lepszym sobą. Dzięki temu coache może wzmocnić swoje poczucie szczęścia, czyli – wedle myślicieli tj. Sokrates – jedną z najcenniejszych wartości w życiu każdego człowieka. Coaching ma być więc praktyką, która dzięki interwencjom, narzędziom ale przede wszystkim dzięki relacji opartej na partnerstwie, zaufaniu i wierze w zasobność człowieka, pozwala klientowi wprowadzać zmianę, do której dąży. Filozofia starożytna również kładzie duży nacisk na koncepcję szczęścia i zauważa, że jego pragnienie przyświeca wszystkim ludziom. 

Szczęście podstawowym wyzwaniem człowieka

Coaching, podobnie jak filozofia starożytna, uważa, że szczęście osiągnąć można między innymi przez poznanie samego siebie, dojście do pewnej autorefleksji. Praca coachingowa polega między innymi na uświadamianiu sobie przez klienta swoich zasobów i ich wydobywaniu poprzez odpowiednio prowadzony proces oraz na podnoszeniu poziomu motywacji i satysfakcji życiowej coachee. Poznając i akceptując samego siebie, człowiek jest w stanie osiągnąć poczucie szczęścia. W filozofii poznanie samego siebie również jest jednym z kluczowych elementów, nie tylko do osiągnięcia szczęścia, ale także do zrozumienia i zaakceptowania zewnętrznego świata. Daje także pewną podstawę do snucia filozoficznych rozważań – znając siebie możemy zastanowić się nad swoją naturą oraz naturą otaczających nas rzeczy. Zwolennikiem takiej teorii jest Marek Aureliusz, który w swoich Rozmyślaniach niejednokrotnie nakazuje, by wsłuchać się w siebie, odnaleźć swoją prawdziwą istotę, gdyż jest to podstawa do wszelkiej innej działalności. „A zacznij od siebie samego i siebie samego najpierw badaj. Pamiętaj, że to, co cię ciągnie, jak na sznurku, tu i tam, w tobie wewnątrz się kryje. Tam wymowa, tam życie, tam – by tak rzec – człowiek”. Albo w innym miejscu „Teraźniejszość poświęć samemu sobie”. W innym jeszcze fragmencie Marek Aureliusz pisze:

Jeżeli cię trapi coś zewnętrznego, to nie to ci dolega, ale twój własny sąd o tym. A ten zmienić – już jest w twojej mocy. Jeżeli ci zaś przykrość sprawia jeden ze stanów twego własnego usposobienia, to któż ci wzbrania zdanie twe sprostować? Podobnie, gdybyś się czuł strapiony, że nie możesz okazać swej działalności w sposób, który ci się zdaje rozumny, to czemuż się trapisz, a nie zabierzesz się do pracy?

Patrząc na przytoczony cytat, można odnieść wrażenie, że Marek Aureliusz mówił to samo, o czym dziś rozmawia się na licznych konferencjach – o odpowiedzialności za swoje życie, za postrzeganie świata zewnętrznego i wewnętrznego jednostki, o byciu tu i teraz. Próbował bowiem pokazać ludziom, że poznanie samego siebie oraz praca nad własnym „ja” może stać się przyczyną szczęśliwego życia. Tę samą zasadę wyznaje również współczesny coaching, próbując nakierować zainteresowanych na odpowiednie tory i wydobyć z nich stan, w którym poczują się możliwie jak najlepiej. Co ciekawe, pogląd Marka Aureliusza, o tym, że człowieka nie krzywdzi obiektywny  świat zewnętrzny, lecz własne myśli (sposób postrzegania i interpretacji), może być dziś bezpośrednim odniesieniem do Racjonalnej Terapii Zachowania, która zakłada pracę z pacjentem w oparciu o jego myśli i ich przeformułowanie wg tzw. zasad zdrowego myślenia.

Funkcja filozofii starożytnej oraz współczesnego podejścia coachingowego (także jako sposobu na życie) wydaje się być niezwykle podobna. Pomimo upływu ponad dwóch tysięcy lat chodzi nam tak naprawdę o pomoc drugiemu człowiekowi, o wsparcie w dążeniu do szczęścia i umiejętności cieszenia się tym, co jest. Tu i teraz. W tej właśnie sekundzie. 

Autor: Jacek Jokś

Literatura:
I. Kant, Vorlesungen über die philosophische Enzyklopädie, cyt. za: P. Hadot, Czym jest filozofia starożytna?.
Historia filozofii starożytnej. Tom I: Od początków do Sokratesa.
Marek Aureliusz, Rozmyślania.
S. Dembowski, F. Eldridgr, I. Hunter, Coaching kadry kierowniczej.