Samoregulacja (Self-Reg) to metoda, która została stworzona przez dr Stuarta Shankera po to, by pomóc dzieciom radzić sobie ze stresem w różnych obszarach. Są osoby, które uważają, że jest ona czynnikiem bardziej wpływającym na wyniki w nauce, niż czynnik IQ. Wdrażanie strategii edukacyjnych które będą wspierać zdolności samoregulacyjne jest ważne w kontekście nie tylko przyswajania wiedzy przez dzieci, ale też w obszarze kształtowania w nich umiejętności życiowych, niezbędnych do podejmowania wyzwań i budowania relacji.
Obszary samoregulacji
Samoregulacja obejmuje pięć obszarów:
- biologiczny,
- emocjonalny,
- poznawczy,
- społeczny
- prospołeczny.
Oddziałują one na siebie wzajemnie, a nieoptymalna regulacja w jednym, może wpływać na funkcjonowanie innych.
W pierwszej części części artykułu pisałam o tym, jak wspierać u uczniów samoregulację w obszarze biologicznym i emocjonalnym i dlaczego to ważne. Tym razem omówię obszary poznawczy, społeczny i prospołeczny.
Samoregulacja u dzieci – obszar poznawczy
Optymalna samoregulacja w tym obszarze przejawia się umiejętnościami: koncentracji uwagi, planowania i zarządzania czasem, logicznego myślenia, rozumowania przyczynowo-skutkowego, wyznaczania celów i monitorowania postępów, uwzględniania perspektywy innych.
Choć nierzadko zdarza się, że trudności ze skupieniem, „bujanie w obłokach”, podatność na rozproszenia czy łatwe poddawanie się dorośli rozumieją jako brak dyscypliny i właśnie działaniami dyscyplinującymi próbują je przezwyciężyć, skutek najczęściej jest odwrotny. Karanie i zawstydzanie dzieci pogarsza problemy z uwagą, co więcej – powodują nasilenie trudności w pozostałych obszarach samoregulacji. Dlatego nie tędy droga!
Skupianie uwagi to umiejętność. Dzieci potrzebują wsparcia w rozwijaniu jej.
Koncentracja jest wyczerpująca, dla niektórych dzieci bardziej niż dla innych.
Jak wzmacniać umiejętność skupiania uwagi u dziecka?
- ucz dziecko zarządzać czasem (np. róbcie listę zadań i przewidujcie, ile zajmą one czasu),
- rozmawiaj z nim, które zadania są trudniejsze, a które łatwiejsze i zachęcaj do robienia trudniejszych na początku,
- jeśli jesteś nauczycielem, używaj metod edukacyjnych konsekwentnie, dzięki czemu lekcje będą dla uczniów przewidywalne i łatwiej będzie im się skoncentrować,
- buduj „rusztowania” do trudniejszych zadań – planuj wskazówki, podpowiedzi, wykorzystaj pracę w grupach lub wsparcie technologiczne,
- twórz instrukcje zadań (w różnych formach – ustne, pisemne, graficzne) podzielone na mniejsze kroki,
- utrzymuj kontakt wzrokowy z dziećmi, jeśli masz wrażenie, że nie usłyszały – poproś by powtórzyły,
- stwórz spokojne miejsce, do którego uczeń będzie mógł się wycofać, jeśli rozpraszaczy i stresorów będzie zbyt wiele,
- wykorzystaj metody kreatywne: zabawy, gry – wszystko, co uczyni naukę przyjemniejszą i wzbudzi zaangażowanie.
Aby wzmacniać samoregulację w obszarze poznawczym:
- przede wszystkim nie krytykuj dziecka, nie porównuj z innymi. Skup się na jego mocnych stronach i to na nie kieruj swoją i jego uwagę,
- zachęcaj dziecko do brania odpowiedzialności za zadania, których się podejmuje i do dzielenia się zadowoleniem z ich wypełnienia,
- rozwijaj w nim przekonanie, że może odnieść sukces,
- rozmawiaj z uczniami na temat tego, co stanowi dla nich trudność, co ich rozprasza, kiedy przestają nadążać lub czują się przytłoczeni, czego potrzebują, by się skupić – im bardziej świadomi będą, tym łatwiej będzie im się wyregulować,
- bądź wyrozumiały i uważny – dziecku, które wydaje się być znudzone, może być trudno poprosić o pomoc w zadaniu będącym dla niego wyzwaniem. Możesz wtedy np. obniżyć poziom trudności. Jeśli jednak zadanie będzie zbyt łatwe, to również może spowodować znudzenie,
- buduj autonomię u uczniów – tam, gdzie to możliwe, niech sami stawiają sobie cele i wybierają zadania. To bardzo ważny element rozwoju samoregulacji.
Samoregulacja u dzieci – obszar społeczny
W tym obszarze optymalna samoregulacja przejawia się u dzieci rozwiniętymi umiejętnościami społecznymi w zakresie rozumienia uczuć swoich i innych oraz adekwatnego reagowania na nie, komunikacji czy wracania do równowagi po niepowodzeniach w relacjach.
W obszarze społecznym ważne jest też zagadnienie współregulacji. To proces, w którym dwie osoby rozumieją się nawzajem, obserwują swoje zachowanie (w tym sygnały niewerbalne), rozpoznają ich wpływ na siebie i drugą osobę i dostosowują je wzajemnie, aby wspierać się w regulowaniu pobudzenia.
Aby wzmacniać samoregulację w obszarze społecznym:
- organizuj pracę w grupach lub inne doświadczenia nauki przez współpracę. Dzieci pomagając sobie wzajemnie nie tylko rozwiną samoregulację społeczną, ale też będą bardziej wytrwałe i skoncentrowane na zadaniu,
- buduj autonomię dziecka – osobiste cele i umiejętność podejmowania decyzji to ważny kawałek także regulacji społecznej,
- zwiększaj zakres słownictwa odnoszącego się do emocji, komunikacji niewerbalnej i perspektywy innych osób,
- wspieraj dziecko w nawiązywaniu i podtrzymywaniu więzi z innymi.
Samoregulacja u dzieci – obszar prospołeczny
Przejawy samoregulacji w tym obszarze to umiejętność pomocy innym i współregulacji, stawiania potrzeb innych przed własnymi, poczucie sprawiedliwości wobec innych i siebie i przeświadczenie, że warto działać w zgodzie ze swoimi przekonaniami. Prospołeczność obejmuje takie zagadnienia, jak empatia, altruizm, moralność.
Aby wzmacniać samoregulację w obszarze prospołecznym:
- rozwijaj u dzieci empatię, inicjując rozmowę o emocjach własnych i innych ludzi, rozmawiając o intencjach różnych zachowań i ich wpływie na innych, analizujcie zachowania prospołeczne bohaterów literackich czy filmowych,
- poruszajcie trudne tematy, np. przemoc rówieśnicza, zastanawiając się nad jej motywami i konsekwencjami, przygotujcie wspólnie „kontrakt przeciw przemocy”,
- szukajcie informacji na temat osób działających na rzecz społeczeństwa,
- wspieraj pomysły na inicjatywy społeczne, np. wolontariat, zbiórki, koncerty charytatywne itp., pomóż dzieciom w uzyskaniu aprobaty ze strony dyrekcji,
- tłumacz sens tego rodzaju działań – karcenie za nieprzejawianie zachowań prospołecznych tylko pogorszy sprawę. Przyczyna nie leży w złych intencjach dziecka a w nieoptymalnej samoregulacji.
Podsumowując…
Nie ma edukacji bez samoregulacji!
Dlatego tak ważna jest wiedza z tego zakresu i zastosowanie jej przez nauczycieli w szkole i przez rodziców w domu. Nieoptymalna samoregulacja w jednym obszarze będzie skutkowała trudnościami w innych, więc dorośli – bądźmy uważni! Zależy nam przecież na dobrym funkcjonowaniu dzieci w szkole i ich zaangażowaniu w naukę, a przede wszystkim – na dobrostanie psychicznym młodych ludzi.
A przy okazji może uda się coś wziąć dla siebie 🙂
Autorka: Jagoda Jokś, terapeuta dzieci i młodzieży
Bibliografia:
- Shanker, S. (2016). Self-reg. Jak pomóc dziecku (i sobie) nie dać się stresowi i żyć pełnią możliwości. Warszawa: Mamania.
- Shanker, S. (2019). Samoregulacja w szkole. Spokój, koncentracja i nauka. Warszawa: Mamania.