Samoocena a poczucie własnej wartości dziecka

Samoocena i poczucie własnej wartości są określeniami, które są ze sobą utożsamiane, stosowane są często zamiennie i mylone ze sobą. Tak naprawdę wiele je różni. Poczucie własnej wartości wiąże się z bezwarunkowym przyjęciem swojego istnienia. Jest to akceptacja siebie takim jakim się jest, ze swoimi wadami i zaletami. Samoocena jest oceną samego siebie, głównie w odniesieniu do innych osób. Jest oparta na porównywaniu i dążeniu do bycia lepszym.

Jesper Juul, duński pedagog i terapeuta rodzinny, pisze “Osoba o dobrze rozwiniętym poczuciu własnej wartości czuje się dobrze sama ze sobą, jest niezależna. Wewnętrzny głos poczucia własnej wartości mówi : Jestem w porządku, mam swoją wartość po prostu dlatego, że istnieję.” ( Jesper Jull, 2011).

Jak rodzice rozwijają poczucie własnej wartości i samoocenę swoich dzieci?

Poczucie własnej wartości u dziecka budowane jest na akceptacji jego osoby przez rodziców, niezależnie od zachowania, oraz niezależnie od radości, czy trudności jakich rodzice doświadczają w jego wychowaniu. Rodzice, którzy skupiają się na poprawianiu swojego dzieła działają na niekorzyść poczucia własnej wartości dziecka.

Juul pisze, że dwa najważniejsze doświadczenia dziecka budujące jego poczucie własnej wartości zachodzą wtedy kiedy któraś z osób najważniejszych w życiu dziecka dostrzega je i akceptuje takim jakie ono jest. Druga sprawa to kiedy dziecko czuje, że jest cenione przez innych za to jakie jest. Czyli ważnym jest tutaj sam proces dostrzegania dziecka: “Widzę Cię, widzę jaki jesteś”. Czym innym jest więc dostrzeganie, a czym innym ocena.

Rodziny w których budowane jest poczucie własnej wartości u dzieci będą koncentrowały się na przyjemności z bycia razem. Rodzice w takich rodzinach dostrzegają też specyficzne potrzeby swojego dziecka, oraz koncentrują się na wspieraniu indywidualnych rozwiązań jakie dziecko dla siebie znajduje. Dostrzegają umiejętności i kompetencje jakie dziecko posiada. Rodzice skoncentrowani na ocenach, osiągnięciach dziecka, motywujący je do tego rodzaju zachowań będą budowali jego samoocenę.

Wspieranie poczucia własnej wartości dziecka – jak to robić?

Poprzez bezwarunkową miłość i widzenie dziecka takim jakie ono jest,

Akceptująca i życzliwa miłość rodzica jest podstawą na której dziecko buduje poczucie własnej wartości. Przyjemność z bycia razem, wspólnie spędzany czas i nieoceniająca uwaga rodzica są gruntem na którym ma szansę rozwinąć się indywidualna i właściwa danemu dziecku osobowość. Uważność w relacji z dzieckiem na jego indywidualne potrzeby i cechy, jest uważnością skierowaną na jego wyjątkowość. W ten sposób budowane jest u dziecka poczucie niepowtarzalności siebie jako istoty ludzkiej. Osoby, która ma swoje indywidualne cele, swoje własne potrzeby, przekonania i marzenia i swoją własną niepowtarzalną ścieżkę do ich realizacji. Towarzyszenie rozwojowi dziecka i przewodnictwo dorosłych w rodzinie pomagają w tym procesie.

…poprzez wspieranie odpowiedzialności osobistej dziecka,

Odpowiedzialność osobista dziecka dotyczy spraw, które dotyczą bezpośrednio jego osoby, jak np. realizacji obowiązków szkolnych. Wiele rodziców zapomina, że do szkoły chodzą ich dzieci, a nie oni. Dzieci, którym pozostawia się odpowiedzialność w takich sprawach jak pamiętanie o zadaniach domowych, pakowanie tornistra do szkoły, mają więcej możliwości do wyrobienia sobie takiej odpowiedzialności niż dzieci wyręczane. Dzieci, które same, bez pomocy rodzica odrabiają zadania domowe, uczą się samodzielnego myślenia i znajdowania rozwiązań według własnego schematu. Wkładając w realizację zadań szkolnych własny wysiłek, bez pomocy dorosłych, są motywowane w ten sposób poprzez postawę rodzica “jesteś mądry, dasz radę”. Istnieje wtedy taka możliwość, że będą wierzyły we własne możliwości, będą skoncentrowane na procesie, a nie wyniku, czyli ocenie. Także wspieranie wyborów dziecka dotyczących zajęć dodatkowych, uczy dziecko, że może zarządzać swoim czasem i że jest w tym aspekcie kompetentne.

Odpowiedzialność osobista dotyczy też relacji społecznych dziecka. Dzieci posiadają szereg umiejętności społecznych, które wykorzystują we właściwy dla siebie sposób. Jeśli umożliwimy dziecku dokonywanie własnych wyborów dotyczących przyjaźni jakie zawiera, rozwiązań jakie wybiera dla siebie w relacjach rówieśniczych wspieramy w ten sposób rozwój jego odpowiedzialności w tym obszarze.

…poprzez szanowanie godności dziecka,

Dziecko ma prawo wyrażać siebie poprzez swoje emocje i swoje potrzeby. Oczywiście powinno być uczone, że pewne zachowania są poza akceptowalnymi granicami i że nie wszystkie potrzeby mogą być spełnione. Powinny jednak one być szanowane i “nie” jeśli jest wypowiadane dziecku, powinno być wyrażane z szacunkiem do niego. Rodzice nie mają prawa poniżać dziecka, ani używać przemocy fizycznej. Klaps jest przemocą. Dziecko bite pozbywane jest godności. Przez takie zachowanie dorosłego dowiaduje się że nie jest nic warte, skoro w taki sposób można z nim postępować. Ważnym jest dbanie o integralność dziecka, czyli nienaruszalności jego egzystencji w aspektach tożsamości, granic i potrzeb osobistych.

…poprzez akceptowanie wszystkich emocji dziecka także tych trudnych,

Dziecko ma prawo wyrażać wszystkie swoje emocje. Rodzice akceptujący trudne emocje dziecka takie jak złość, czy smutek, uczą je, że to jest w porządku wyrażać siebie. Oczywiście są tu potrzebne właściwie stawiane granice po to, żeby dziecko uczyło się, że wszystkie emocje są naturalne i potrzebne, tylko sposób ich wyrażania może być różny i czasem niewłaściwy. Niewłaściwy, bo może szkodzić dziecku lub otoczeniu. Dr Stuart Shanker, psycholog dziecięcy, w swojej książce “Self-Reg” świetnie pisze m.in. o tym jak pomóc dziecku nauczyć się korzystać ze swojego potencjału w regulowaniu emocji.

Jak wpływamy na kształtowanie się samooceny dziecka ?

Poprzez porównywanie i ocenianie,

Szkoła jest środowiskiem, w którym w sposób wyraźny rozwija się samoocena dziecka. System ocen w klasycznej szkole oparty jest na porównywaniu i stawianiu wymagań. Udział w konkursach, zawodach, rywalizacja są sposobami na zbudowanie pozytywnej samooceny. Rodzice koncentrujący się nadmiernie na tych aspektach życia dziecka będą ten proces wzmacniali. Jeśli rodzice uzależniają swoją miłość od sukcesów jakie dziecko odnosi w szkole, będą działali na niekorzyść poczucia własnej wartości dziecka. Jeśli takie dziecko będzie odnosiło sukcesy, jego samoocena będzie pozytywna, gorzej w momentach gdy będzie doświadczało porażek. Wtedy może mieć trudności w uniesieniu takiej sytuacji.

Często dynamika rodziny wpływa na wzmocnienie lub osłabienie samooceny u dziecka. Dzieje się tak wtedy gdy jest ono porównywane w kategoriach lepszy, gorszy do pozostałych dzieci, lub innych członków rodziny. Jeśli wypada wg rodziców niekorzystnie w tym porównaniu jego samoocena, ale też poczucie własnej wartości ulegają obniżeniu.

…poprzez stawianie wysokich wymagań,

Dziecko, któremu stawiane są zbyt wysokie wymagania będzie dążyło do bycia coraz lepszym w sposób nienasycony. Pozytywna samoocena będzie ciągle pod znakiem zapytania, wciąż będzie niewystarczająco dobrze. Często w sytuacjach kiedy rodzice, czy szkoła stawiają zbyt wysokie wymagania dzieci mogą być zdemotywowane. Wtedy w ogóle mogą nie podejmować zadań, czy wyzwań bojąc się porażki.

…poprzez krytykowanie i chwalenie,

Krytykowanie jak i chwalenie są oceną. Chwalenie jest oczywiście bardziej korzystne i sprzyjające budowaniu pozytywnej samooceny niż krytykowanie, pod warunkiem, że rodzice koncentrują się na wysiłku jakie dziecko wkłada w realizację zadania, a nie na samym wyniku.

Co jest ważniejsze w budowaniu podstaw szczęśliwej dorosłości?

Aby dziecko wyrosło na szczęśliwego człowieka cieszmy się z jego obecności i dajmy mu jak najwięcej bezwarunkowej uwagi. Będzie wtedy czuło, że jest wartością samą w sobie. Dorosły o ugruntowanym poczuciu własnej wartości będzie z łatwością korzystał ze swoich mocnych stron i akceptował słabsze. W konsekwencji, na tej podstawie, w sposób naturalny i niewymuszony będzie posiadał potencjał do budowania swojej pozytywnej samooceny. A w sytuacjach porażki, taka osoba dorosła, będzie lepiej sobie z nią radziła.

 

“ Twoja kompetentna rodzina ”, Jesper Jull, Wyd. MIND, 2011
“ Twoje kompetentne dziecko ”, Jesper Jull, Wyd. MIND, 2012
“ Zamiast wychowania ”, Jesper Jull, Wyd. MIND, 2016
“ Życie w rodzinie ”, Jesper Juul, Wyd. MIND, 2013
“ Self-Reg ”, Dr Stuart Shanker, Teresa Barker, Grupa Wyd. Relacja, 2016

 

Autor: Psycholog Anna Król