Depresja nastolatków – rozpoznanie, wsparcie, pomoc

Depresja jest poważną chorobą, która znacząco utrudnia ona funkcjonowanie. Jej objawy najczęściej pojawiają się już w okresie dorastania. Jest to szczególnie trudny i wrażliwy okres rozwojowy w życiu człowieka, w którym odpowiadamy sobie na pytania dotyczące wartości, tożsamości, dalszej drogi życiowej. Objawy depresji w tym czasie mogą poważnie wpływać na przyszłość chorego nastolatka – nie powinniśmy więc ignorować ich słowami „to przez hormony”, „jesteś za młody, żeby wiedzieć, czym są prawdziwe problemy”, „kiedy dorośniesz, zrozumiesz, czym jest cierpienie”.

O specyfice i potencjale adolescencji pisaliśmy już wcześniej tutaj, a o tym jak można pomóc dziecku przejść przez ten czas tutaj. Dziś jednak skupimy się na depresji u nastolatków, o tym jak ją rozpoznać, jak wspierać dziecko i jakie kroki należy podjąć w przypadku jej podejrzenia.

Depresja jest chorobą i wymaga leczenia

Nie jest to „gorsze samopoczucie” czy „brak motywacji do działania”. Depresja jest chorobą, która może trwać wiele lat i zagrażać życiu, dlatego nie należy jej lekceważyć. Ważne jest więc zrozumienie i akceptacja faktu, iż nastolatek jest chory. Gdyby cierpiał na zapalenie płuc – czy nakrzyczałbyś na niego? Depresja może negatywnie wpływać na rozwój i życie nastolatka. Nieleczona zwiększa ryzyko samobójstwa, uzależnienia, wpływa na trudności w budowaniu i podtrzymywaniu relacji z ludźmi oraz obniża wyniki szkolne. Ponadto wiąże się z wysokim ryzykiem utrzymywania się zaburzeń depresyjnych w dorosłości.

Jak wspierać nastolatka chorego na depresję?

• Uwierz i zaakceptuj, że jest  chory i nie zarzucaj mu złego zachowania.
• Zmniejsz ilość jego obowiązków i nie oczekuj, że „weźmie się w garść”.
• Pamiętaj, że osoba chora na depresję nie jest w stanie kontrolować swojego nastroju.
• Nie oceniaj, nie krytykuj objawów choroby. Staraj się ignorować drażliwość przejawianą przez nastolatka – jest ona typowym objawem depresji w tej grupie wiekowej.
• Nie zarzucaj mu lenistwa – obniżenie wyników w nauce, spadek motywacji i trudności związane z koncentracją uwagi są konsekwencją choroby.
• Nie obwiniaj dziecka ani siebie o doświadczane zaburzenia nastroju.
• Chwal dziecko za każdy sukces i unikaj krytyki.
• Pielęgnuj swoją relację z dzieckiem – depresja psuje stosunki międzyludzkie, a więc kiedy nastolatek choruje, to rodzic odpowiada za ich podtrzymywanie.

Chwilowo obniżony nastrój, żałoba  czy depresja?

Każdy człowiek odczuwa czasem smutek. U nastolatka do chwilowego (najczęściej kilkudniowego) obniżenia nastroju może doprowadzić np. kłótnia z przyjacielem, niezaliczona klasówka czy sprzeczka z rodzicami. Smutek wywołany tego rodzaju sytuacjami pomaga pogodzić się ze stratą, a jednocześnie chroni przed nadmierną utratą sił. Pewne trudne wydarzenia mogą obniżać nastrój na dłużej, np. śmierć kogoś bliskiego, rozwód rodziców, rozstanie z partnerem, choroba, odrzucenie przez przyjaciół. Takie sytuacje sprawiają, że przeżywamy żałobę, która jest uniwersalnym ludzkim doświadczeniem.  Żałobę charakteryzują:

• Zmieniające się w ciągu dnia nasilenie smutku (zdarza się, że słabnie);
• Negatywne myśli związane ze stratą;
• Występujące momenty lepszego nastroju;
• Związane z chęcią połączenia się z ukochaną osobą myśli o śmierci.

Jak zatem odróżnić naturalnie występujące stany chwilowo obniżonego nastroju czy żałoby od poważnego zaburzenia nastroju, jakim jest depresja?

Objawy depresji u nastolatka:

1) Obniżenie nastroju– czyli poczucia silnego smutku i przygnębienia, niemożliwych do pokonania i poczucia, że życie straciło sens. Stan ten utrzymuje się przynajmniej dwa tygodnie przez większość czasu (mogą zdarzać się krótkie momenty lepszego samopoczucia);

Badania wskazują jednak, iż u nastolatków znacznie częściej występuje nie smutek, lecz nastrój depresyjno-dysforyczny, czyli mieszanina smutku i złości oraz drażliwość. Może to negatywnie wpływać na relacje z rodziną i rówieśnikami.

2) Anhedonia– czyli utrata zdolności do odczuwania przyjemności i radości. Jest to objaw charakterystyczny dla starszych nastolatków, który najczęściej dotyczy utraty lub ograniczenia zainteresowań. Dorośli często interpretują ten problem jako lenistwo. Anhedonia u nastolatków nie występuje przez cały czas, ale raczej jego większość, jednak odczuwanie przyjemności – nawet, kiedy się zdarza – jest mniej intensywne, niż przed zachorowaniem.

3) Obniżenie napędu– dotyczy ono nadmiernego zmęczenia, braku motywacji, energii i sił do działania. Często przejawia się to zobojętnieniem na świat zewnętrzny. Codzienne czynności, które nastolatek wcześniej wykonywał naturalnie i automatycznie, w depresji wiążą się z ogromnym trudem i wysiłkiem

4) Negatywny sposób myślenia– dotyczy obrazu siebie („Jestem beznadziejny”, „Jestem głupi”), obrazu świata („Oni mnie nie lubią”, „Uwzięła się na mnie”, „Nie jestem dla niej ważny”) oraz przyszłości („Nigdy mi się nie uda”, „To zbyt trudne dla mnie”).

Ponadto typowe dla depresji są wielogodzinne rozmyślania o życiowych porażkach czy trudnościach oraz tzw. myślenie czarno-białe, czyli postrzeganie wszystkiego w kategoriach zero-jedynkowych.

Takie myślenie może zwiększać ryzyko samobójstwa (i nawracających myśli na jego temat), ponieważ sprawia, że nastolatki dostrzegają tylko dwa rozwiązania: natychmiastowy powrót do zdrowia lub śmierć.

Konsekwencją negatywnego sposobu myślenia są nadmierne poczucie winy, poczucie bezwartościowości i spadek zaufania lub szacunku do siebie.

5) Wahania wagi i apetytu– które nie są związane z dietą i mogą dotyczyć zarówno utraty, jak i nadmiernego apetytu.

6) Zaburzenia koncentracji i snu– nastolatki cierpiące na depresję uskarżają się na trudności w myśleniu i znajdowaniu rozwiązań oraz w koncentracji, co negatywnie wpływa na naukę, ale też na wykonywanie codziennych obowiązków. Zaburzenia snu natomiast dotyczą trudności z zasypianiem, budzenia się w środku nocy i trudności z ponownym zaśnięciem, zbyt wczesnego porannego budzenia się oraz nadmiernej senności. Są jednym z ważniejszych i typowych objawów depresji – mogą nasilać pozostałe dolegliwości. Ponadto negatywnie wpływają na rozwój fizyczny, funkcjonowanie społeczne, poznawcze i emocjonalne, dlatego nie należy ich lekceważyć.

Depresja u nastolatków – gdzie szukać pomocy?

Specjaliści

Leczeniem depresji zajmują się psychiatrzy oraz psychoterapeuci. W psychoterapii nastolatek stara się poznać i zrozumieć swój sposób myślenia, działania i odczuwania. Psychoterapia indywidualna ma na celu prowadzenie go przez proces, w którym analizuje swoje funkcjonowanie pod kątem jego następstw, co z jednej strony wspomaga ustępowanie objawów, a z drugiej sprawia, że nastolatek czuje się szczęśliwszy i bardziej autonomiczny.

Leczenie i plan psychoterapii powinny uwzględniać funkcjonowanie zarówno rodzinne, jak i szkolne. Ponieważ nastolatek, jako osoba niepełnoletnia, nie może samodzielnie podjąć decyzji o podjęciu leczenia oraz o zmianach, które mogłyby na nie pozytywnie wpłynąć (np. zmiana szkoły), w proces leczenia w mniejszym lub większym stopniu zaangażowani są rodzice.

Szpital psychiatryczny

Głównym wskazaniem do szpitalnego leczenia depresji jest zagrożenie życia – próby samobójcze, zgłaszane plany popełnienia samobójstwa, nasilone myśli samobójcze lub podejrzenie występowania przemocy/wykorzystania w domu.

 

Jeśli podejrzewasz, że twoje dziecko lub jakikolwiek nastolatek z twojego otoczenia cierpi na depresję, nie lekceważ tego – zgłoś problem odpowiednim osobom, nie wstydź się szukać pomocy. Pamiętaj – depresja jest poważną chorobą, która wymaga leczenia, a chorym powinien zająć się psycholog dla młodzieży!

 

Bibliografia:

Ambroziak, K., Kołakowski, A., Siwek, L. (2018). Depresja nastolatków. Jak ją rozpoznać, zrozumieć i pokonać. Gdańsk: GWP.

 

Autorka: Jagoda Aniszewska