Czynniki leczące w psychoterapii Gestalt cz. I

Klienci przychodząc do gabinetu psychoterapeuty, często zadają pytanie „jak to działa” oraz „w jaki sposób ma pomóc”. Zastanawiają się, jak rozmowa z obcym człowiekiem, może przyczynić się do rozwiązania ich problemów. Często nie wiedzą, czego mogą się spodziewać, jakie mieć oczekiwania ani na czym będzie polegał proces, który zdecydowali się rozpocząć. 

Podstawę do lepszego rozumienia „co jest czynnikiem leczącym” w procesie psychoterapii Gestalt, mogą stanowić jej główne założenia. Rolą terapeuty jest rozumienie i uwewnętrznienie ich, a następnie wykorzystanie do tworzenie procedur terapeutycznych.

Ogólne założenia teorii Gestalt

Gestalt jest niemieckim sformułowaniem, które w języku polskim oznacza „postać”. Fritz Perls- twórca nurtu założył, że ludzka rzeczywistość wraz z naszymi zachowaniami i doświadczeniami, jest zorganizowana w „postacie”. Zgodnie ze stworzoną przez Perlsa teorią, całość „postaci” stanowi inną jakość, niż suma ich części rozumiana wprost. W powyższym ujęciu, otoczenie stanowi dla człowieka źródło aktywności, osób i doświadczeń, a więc jest szansą na zaspokojenie indywidualnych potrzeb jednostki. Osoba świadoma siebie bierze odpowiedzialność za swoje działania i przeszukuje środowisko tak, aby możliwe stało się realizowanie jej potrzeb oraz stawanie się bardziej samowystarczalnym i stabilnym emocjonalnie (Okun, 2002).  Jednym z celów w psychoterapii Gestalt, jest więc wzięcie przez jednostkę odpowiedzialności za siebie i szeroko rozumiane bycie w świecie. 

Głównym zainteresowaniem terapii Gestalt jest teraźniejszość i perspektywa klienta w „tu i teraz”. Eksplorowanie pierwotnych przyczyn problemu nie stanowi priorytetu. Znacznie istotniejsze wydaje się być dojście przez klienta do pogłębionego rozumienia siebie i zwiększenie świadomości własnych uczuć oraz doznań płynących z ciała. To z kolei stwarza szansę do zintegrowania doświadczeń i poszczególnych części Ja w spójną, harmonijną całość. Pomocne w tym celu może być doświadczanie i eksperymentowanie, które pozwala klientowi uczyć się poprzez przeżywanie. Dzięki tego typu pracy, możliwe jest przejście od mówienia o czymś i teoretyzowania do działania, wyobrażania sobie i doświadczania nowości, z uwzględnieniem perspektywy tu i teraz. Daje to klientowi szansę na aktywny udział w eksplorowaniu samego siebie i wzięcie odpowiedzialności za swój proces rozwoju (Lobb, 2016). 

Zgodnie z teorią Gestalt, poprzez poszerzanie samoświadomości i integrowanie poszczególnych części Ja, człowiek ma szansę stać się osobą efektywnie funkcjonującą oraz w pełni zintegrowaną. Doświadczenie, jakim jest proces psychoterapii może pozwolić mu na wzięcie odpowiedzialności za swoje działania i doświadczenia.

Jednym z głównych założeń psychoterapeutów Gestalt jest traktowanie osoby, jako całości. „Ja” w omawianym nurcie terapeutycznym widziane jest, jako cały organizm, zdolny do odpowiadania na sygnały płynące ze środowiska. Sfera cielesna, intelektualna i uczuciowa traktowane są, jako jedność. Holistyczne ujmowanie człowieka daje podstawę do dążenia, jakim jest integracja poszczególnych aspektów jego funkcjonowania. 

Na drodze do samopoznania, w procesie psychoterapii Gestalt nie zadaje się pytań typu „dlaczego”. Istotę opisu „tu i teraz” stanowią odpowiedzi na pytania „jak i co” w teraźniejszości. Jednocześnie, kluczowe do osiągnięcia samoświadomości i harmonii wydaje się być zaakceptowanie własnych życiowych doświadczeń. Niedomknięte sprawy z przeszłości oraz niewyrażone uczucia związane z ważnymi wydarzeniami, powodują napięcie i mogą skutkować dolegliwościami cielesnymi. Praca w gabinecie może zatem być ukierunkowana na domykanie rozpoczętych spraw i wycofywaniu figur do tła, aby zrobić miejsce na nowe (Perls, Hefferline, Googman, 2022). 

Rola psychoterapeuty i klienta

Terapeuta Gestalt towarzyszy klientowi, stawiając przed nim wyzwania i wspólnie z nim poszukuje nowych perspektyw, pozwalających na pogłębienie świadomości siebie, jako całości. Do zadań terapeuty należy m.in. uważne słuchanie, akceptowanie, odzwierciedlanie oraz konstruowanie doświadczeń. Mogą one polegać np. na odgrywaniu aktualnych konfliktów klienta. W chwili, gdy terapeuta zaprasza do udziału w eksperymencie, kieruje uwagę klienta na szczegóły i uczucia, co przybliża go do wzięcia odpowiedzialności oraz pozwala dostrzec dotąd niezauważane aspekty. Ponadto, rolą terapeuty jest dopilnować, aby klient nie unikał teraźniejszych przeżyć, np. za pomocą racjonalizacji, czy uciekania w przeszłość lub w przyszłość. Pomaga klientowi w pełni doświadczyć swojej obecności w tu i teraz. 

Obszarem zainteresowania terapeuty Gestalt jest autentyczna relacja „tu i teraz”. Interpretowanie wypowiedzi klienta nie stanowi jego roli. Nacisk jest położony na to „czego” i „w jaki sposób” doświadcza klient, a nie „dlaczego”. Terapeuta zaprasza klienta do przyglądania się uczuciom i doznaniom, które mu towarzyszą oraz do integrowania ich, jako całość swojego Ja. Przedmiotem zainteresowań terapeuty Gestalt jest również sposób, w jaki klient doświadcza swojej cielesności i w jaki sposób się poprzez nią wyraża.

Omawiając rolę psychoterapeuty Gestalt, nie sposób pominąć aspekt, jakim jest relacja terapeutyczna. Bez wątpienia, stanowi ona najistotniejsze narzędzie osiągania celów terapeutycznych. Zadaniem terapeuty jest stworzenie określonych warunków, dających klientowi możliwość doświadczania procesu zachodzących w nim zmian. Czynnikiem niezbędnym do uzyskania upragnionych celów jest odpowiedni stosunek psychoterapeuty względem klienta. Daje on podstawę do nawiązania relacji terapeutycznej. Postawę terapeuty Gestalt wobec klienta cechują następujące aspekty: 

• empatia- rozumiana jako zdolność do reflektowania świata wewnętrznego klienta i dzielenie się z nim informacjami o tym, 
• bezwarunkowa akceptacja- umożliwia klientowi ponowne bezwarunkowe akceptowanie samego siebie, poprzez osłabienie zewnętrznych uwarunkowań poczucia własnej wartości 
• autentyzm- wszelkie zachowania terapeuty są wyrazem tego, jaki jest oraz co przeżywa w kontakcie z klientem; nie pozostawia miejsca na udawanie i autokreację. 

Ponadto, zadaniem psychoterapeuty Gestalt jest stymulowanie klienta do wyrażania uczuć, zapraszanie do reflektowania nad jego przeżyciami i pogłębiania samoświadomości. Wchodząc do gabinetu, zarówno klient, jak i terapeuta wnoszą siebie, wraz ze swoimi doświadczeniami, sposobem bycia i unikatowym spojrzeniem na świat. Moment spotkania jest dla klienta szansą na nawiązanie autentycznej relacji i przeżycia prawdziwego kontaktu. To z kolei, niesie potencjał korektywnego doświadczenia dla klienta. Spotkanie z terapeutą może być dla wielu osób pierwszym momentem, w którym czują się wysłuchani i zrozumiani. W gabinecie klient ma okazję doświadczyć, że druga osoba uznaje jego myśli, emocje i potrzeby, jako ważne.  

Bez wątpienia, relacja terapeutyczna nie może powstać bez wkładu klienta. Jego udział zaczyna się już w momencie, kiedy uświadamia sobie potrzebę, a następnie rozpoczyna poszukiwania i umawia się na wizytę. Zarówno osobiste zaangażowanie klienta w przebieg procesu, jak i sposób, w jaki spostrzega terapeutę oraz związek emocjonalny z nim, mają znaczący wpływ na jakość relacji terapeutycznej. Wśród aspektów składających się na jakość relacji terapeutycznej należy uwzględnić np.  dawanie sobie przez klienta przyzwolenia na przeżywanie i ujawnianie trudnych emocji, wiążących się z omawianiem własnych doświadczeń życiowych. Zbudowanie relacji terapeutycznej wymaga więc zaangażowania zarówno ze strony psychoterapeuty, jak i klienta. Rozpoczyna się jednak od podjęcia decyzji przez obie strony.Czynniki osobiste klienta wpływają m.in. na szybkość budowania sojuszu terapeutycznego. Jego siła oraz prędkość nawiązywania relacji zależą m.in. od takich czynników, jak historia zranień klienta, jego styl osobowości oraz zdolność do przyjmowania odpowiedzialności za siebie. 

 

Karolina Arczewska

 

Bibliografia:

• Lobb, M. L. (2016). Podstawy rozwoju psychoterapii Gestalt we współczesnym kontekście. W: Francasetti, G., Gecele, M., Roubal, J. (2016). Psychoterapia Gestalt w pracy klinicznej. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia Universalis.
• Okun, B. (2002). Skuteczna pomoc psychologiczna. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia PTP.
• Perls, F. S., Hefferline, R. F., Googman, P. (2022). Terapia Gestalt. Pobudzenie i wzrost osobowości człowieka. Warszawa: Oficyna Związek Otwarty.