Powrót do szkoły – jak poradzić sobie z presją?

Pierwszy dzwonek wybrzmiał! Nadejście września sprawiło, że puste budynki szkół odżyły, a ich rozległe korytarze zostały wypełnione przez uczniów. Choć koniec wakacji może wywoływać smutek, dzieci prędko pozbywają się go dzięki możliwościom, które przynosi im szkoła. W końcu okres nauki to czas wyzwań – szansa na zdobycie rozległej wiedzy, budowanie relacji trwających lata czy możliwość rozwoju własnych zainteresowań i umiejętności.

Dlaczego zatem mówi się o narastającym problemie stresu u dzieci i nastolatków? Napięcie związane ze szkołą stał się masową udręką. Wydaje się, że współczesne wymagania edukacyjne przerastają uczniów, negatywnie wpływając na ich zdrowie psychiczne i rozwój. Dlaczego tak jest, i co najważniejsze – w jaki sposób sobie z tym radzić?

Co składa się na przyczyny stresu u dzieci i nastolatków?

Aby móc przezwyciężyć stres, należy zastanowić się, gdzie leży źródło problemu? Często przyczyny te są złożone, przez co nie można stanowczo stwierdzić, co dokładnie wywołuje negatywne emocje u dziecka. Najczęstszymi przyczynami natomiast są:

1. Wysokie oczekiwania – nauczycieli, rodziców czy nawet samego nastolatka wobec siebie. Ciągły “wyścig szczurów” przelewa się na życia młodych. Uczniowie nieustannie są porównywani do siebie. Gdy dziecko zaczyna dostrzegać, że nie spełnia owych oczekiwań, prowadzi to do frustracji i poczucia niepowodzenia.
2. Nadmiar obowiązków – wiedzy do przyswojenia z każdym rokiem jest coraz więcej, a plan zajęć się zagęszcza. Trudno jest połączyć obowiązki szkolne z zajęciami pozalekcyjnymi i życiem towarzyskim. Nieudane próby pogodzenia wszystkich sfer mogą prowadzić do przeciążenia.
3. Niska samoocena – niskie poczucie własnej skuteczności i brak pewności siebie sprawia, że nastolatkowie są bardziej podatni na stres związany z wyzwaniami stawianymi przez szkołę. Przygotowania do ważnego sprawdzianu czy wystąpienia
przed klasą stają się wtedy największą zmorą dziecka.
4. Brak wsparcia – każde dziecko potrzebuje bezpiecznej przestrzeni. Wsparcie, cierpliwość i zrozumienie ze strony rodziców i nauczycieli jest konieczne, żeby uczeń mógł poprawnie regulować swoje emocje.
5. Brak znajomości technik radzenia sobie ze stresem – większości z nas nie uczono, w jaki sposób poradzić sobie z presją. Jest to kluczowa umiejętność w walce z wymaganiami szkolnymi.

Jakie kroki powinien podjąć rodzic?

W chwilach, w których odczuwamy, że nasze dziecko zachowuje się inaczej niż zwykle, powinniśmy zwiększyć naszą czujność. Jest kilka zachowań, którym można poświęcić uwagę, by dostrzec problemy dziecka związany ze szkołą.

Dotychczas dziecko wydawało się być spokojne, zrównoważone, szczęśliwe, a ostatnimi czasy spokój ten zamienia się w rozdrażnienie. Traci wiarę w siebie, nie chce wykonywać czynności, które kiedyś bawiły, a teraz budzą lęk i zwątpienie. Każda podejmowana rozmowa na temat szkoły kończy się omijaniem tematu czy zdawkowymi odpowiedziami ze strony dziecka. Zadania domowe zdają się przytłaczać, a myśl o kolejnym dniu w szkole wiąże się z nudnościami, bólami brzucha i głowy, utratą apetytu czy bezsennością.

W takiej sytuacji warto wykazać się zainteresowaniem i podjąć rozmowę z dzieckiem, kierując się bezwarunkową cierpliwością i spokojem. Być może jest to problem, który po odbyciu jednej konwersacji lub po prostu pokazaniu, że dziecko ma w Tobie sojusznika i może zwrócić się do Ciebie z każdą sprawą, zostanie rozwiązany.

Może okazać się jednak, że problem jest bardziej złożony. Dziecko nie potrafi poradzić sobie z prześladowaniami ze strony kolegów i koleżanek. Nie może dogonić pędzącego toku nauki, materiałów edukacyjnych, których nie jest w stanie przyswoić. Oprócz zbudowania dla dziecka fundamentu bezpieczeństwa opartego na zaufaniu i trosce, warto zastanowić się czy mamy możliwość zmiany środowiska, w którym żyje dziecko. Rozmowa z rodzicami innych dzieci z klasy, wysłanie dziecka na korepetycje z przedmiotów, z którymi nie daje sobie rady – to są przykłady rozwiązań.

Kluczem pomocy w rozwiązaniu problemów dziecka jest zastanowienie się nad sednem problemu. Co dokładnie powoduje dystres i lęki? Uważna analiza tego tematu powinna rozjaśnić nasze wątpliwości. Jeżeli jednak czujemy, że jesteśmy bezsilni wobec trosk naszej pociechy, warto zasięgnąć po pomoc specjalisty – nauczyciela, psychologa szkolnego czy konsultacji u prywatnego psychologa dziecięcego.

Co może zrobić dziecko lub nastolatek?

Jedną z technik radzenia sobie ze stresem, która może okazać się efektywna w walce z negatywnymi emocjami związanymi ze szkołą i edukacją, jest technika GROM, wywodząca się z ACT – terapii akceptacji i zaangażowania. Akronim ten rozwija się w następujący sposób:

1. Głęboki oddech i wyciszanie się

2. Rozpoznanie i obserwacja

3. Odkrywanie własnych wartości lub odnoszenie się do nich

4. Mądry wybór i podjęcie działania

Teraz pewnie sobie zadajesz pytanie – ale chwila, halo, w jaki sposób tak proste czynności mają pomóc mi w pokonaniu trudności?

Otóż odpowiedź jest tak samo prosta, jak sama technika – opanowanie spokoju i uważnością kluczowymi umiejętnościami w drodze do wyeliminowania stresu i lęków.

Odsyłam do podstrony  psycholog dla młodzieży Poznań.

Krok 1 – Głęboki oddech i wyciszanie się. Autorzy książki “W pułapce myśli – Dla nastolatków. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem” porównują oddech do kotwicy statku. Kotwica nawet w okresie największego sztormu pomaga pozostać statkowi w tym samym miejscu. Analogiczną funkcję spełnia oddech. Pomaga on przezwyciężyć siłę burzliwych emocji. Ćwiczenia związane z uważnym oddechem wpływają znacząco na psychikę i ciało. Spróbuj w wolnej chwili usiąść w zaciszu swojego pokoju. Wyprostuj się, zamknij oczy i oddychaj jak najgłębiej. Skup się jedynie na swoim oddechu. Pozwól innym myślom swobodnie przepływać. Nie zniechęcaj się, jeżeli nie jesteś w stanie przeprowadzić tego ćwiczenia bez myślenia o innych rzeczach – to normalne. Częste wykonywanie ćwiczeń oddechowych pomaga w stresujących momentach zachować spokój i nie poddać się gwałtownym emocjom.

Krok 2 – Rozpoznanie i obserwacja. Przyglądanie się własnym uczuciom pomaga zrozumieć, co jest dla Ciebie naprawdę ważne. Pozwala to zdystansować się od myśli i emocji, a także od tego, co wzbudza w Tobie stres. Zrozumienie, że nie wszystko, co w nas się burzy, jest przeszkodą do osiągnięcia zamierzonych celów, pomoże Tobie poskromić lęki.

Krok 3 – Odkrywanie własnych wartości lub odnoszenie się do nich. Czy wiesz, co dla Ciebie jest najważniejsze? Jeżeli uda Ci się zastanowić i odkryć, co dla Ciebie jest naprawdę istotne, być może wtedy sprawy, które są źródłem problemu, okażą się nieistotne? W końcu dwójka z historii przestanie być ciężarem, kiedy zrozumiemy, że przyszłość chcemy wiązać z fizyką!

Krok 4 – Mądry wybór i podjęcie działania. Opanowanie dwóch poprzednich kroków pomoże Ci w podjęciu decyzji, które pomogą Tobie pokonać stres i lęk, a także zrealizować to, co dla Ciebie ważne. Ćwiczenie tych kroków da Tobie narzędzie do radzenia sobie we wszelkich sytuacjach. Zbudujesz zaradność, dzięki której rzeczy codzienne takie jak nauka czy relacje w szkole staną się o wiele łatwiejsze. Jeżeli technika ta pomoże Ci w przezwyciężeniu własnych trudności, spróbuj poznać więcej takich ćwiczeń, są szeroko dostępne w internecie. Polecam Ci również zaznajomienie się z innymi naszymi artykułami, które mogą pomóc w zredukowaniu napięcia:

• o znaczeniu ruchu dla zdrowia psychicznego
• o znaczeniu ciała
• o korzyściach płynących z praktykowania technik mindfulness

Pamiętaj również, że nie jesteś pozostawiony ze swoimi problemami sam! Choć droga przez własne cierpienia może wydawać się samotna, nie bój się zwrócić o pomoc do rodzica, opiekuna, nauczyciela czy do jakiejkolwiek zaufanej osoby – na pewno znajdzie się ktoś, kto będzie w stanie Tobie pomóc. Wszystkim uczniom, rodzicom i nauczycielom życzymy jak najbardziej szczęśliwego i bezstresowego roku szkolnego!

Autor: Nikodem Wejerowski

Bibliografia:- Bailey, E., Ciarrochi, J., Hayes, L. (2019). W pułapce myśli – Dla nastolatków. Jak skutecznie poradzić sobie z depresją, stresem i lękiem. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.