Coaching w oparciu o podejście Gestalt 
- czego możemy nauczyć się z podejścia humanistycznego? cz. 3

Wracając do rozważań na temat wykorzystania podejścia Gestalt w pracy coacha zapraszam do ciągu dalszego artykułu. Niniejszy stanowi kontynuację poprzedniego, do którego link znajdziesz tutaj i tutaj. Do tej pory poruszone zagadnienia dotyczyły: psychologii humanistycznej, głównych założeń psychoterapii Gestalt oraz tzw. dekalogu Gestalt. Podjęta została także próba opisania czym jest coaching w podejściu Gestalt.

Techniki i interwencje terapeuty Gestalt jako bogata inspiracja dla coachów 

Gestalt znany jest ze specyficznych pojęć (tj. np. figura, tło, pole) i technik (chociażby najbardziej rozpowszechniona – praca z dwoma krzesłami). Jednocześnie to, o co często apelują terapeuci pracujący w tym podejściu, to o ostrożność w postrzeganiu terapii Gestalt jako zestawu użytecznych technik. Jak przeczytać można w Kompetencjach standardach jakościowych: Szczególnych Kompetencji Terapeutów Gestalt: „Interwencje muszą pozostać silnie ukorzenione w teoretycznym podłożu terapii Gestalt oraz w procesie kontaktu bieżącej sytuacji terapeutycznej” oraz dalej „Podejście Gestalt opiera się zatem na kreatywności i elastyczności (Spagnuolo Lobb i Amendt-Lyon, 2003; Zinker, 2004), ceni intuicję terapeuty i obok werbalnego dialogu posługuje się bogatą skalą niewerbalnych narzędzi i pracy z ciałem.” Tym samym terapeuta powinien znać założenia teoretyczne i w praktyczny sposób umieć z nich korzystać. Poniżej znajdują się kluczowe założenia i umiejętności, których znajomość może niezwykle ubogacić coachingową pracę: 

• Podstawowe instrumenty terapeutyczne to świadomość, kontakt i eksperyment. Interwencje kierowane są w stronę świadomości i kontaktu w celu wspierania naturalnego potencjału zmiany u klienta. W rozdziale dotyczącym technik i interwencji wyżej wymienionej publikacji przeczytać można, że „jednym z podstawowych zadań terapeuty jest udostępnienie klientowi bezpiecznych, wspierających warunków, w których może on poszerzać swą świadomość. To pomaga klientowi dokonywać bardziej swobodnych wyborów i przyjmować większą odpowiedzialność za sposób wchodzenia w relację z otoczeniem i z sobą samym. (…) Terapeuta pomaga klientowi zauważyć, w jaki sposób nawykowe wzorce wchodzenia w relacje pojawiają się w jego kontakcie z terapeutą. Terapeuta dostarcza klientowi bezpiecznych warunków do wypróbowania nowych, twórczych sposobów budowania kontaktu.”
  
• Teoria pola – klient i terapeuta współtworzą pole wspierania naturalnego potencjału zmiany u klienta. Każdy z nich wnosi siebie do tej relacji. Tym samym terapeuta uznaje siebie za część sytuacji terapeutycznej. Stanowi to podstawę do pracy „tu i teraz” – z tym, co jest, co się jawi, jak jest to, co jest. Przedmiotem staje się więc obecna rzeczywistość, sposób jej rozumienia i nadawania znaczeń. Jednocześnie terapeuta potrafi widzieć szerszy kontekst, odnieść się do historii klienta, zauważyć wzorce i schematy. Teoria pola akcentuje znaczenie kontekstu danego zjawiska (np. choroby), którego nie można zrozumieć w oderwaniu od kontekstu.
• Dialog egzystencjalny – terapia Gestalt opiera się na pracach Martina Bubera dotyczących egzystencji w dialogu. Koncepcja ta mówi o spotkaniu dwóch osób, w którym możliwe jest doświadczenie odrębności każdej z tych osób. Dzięki temu możliwe jest zrozumienie, że „ja jestem ja”, a „ty jesteś ty”. Z perspektywy pracy terapeuty oznacza to, że potrafi on angażować się w autentyczne i osobiste spotkanie z klientem i pozostaje otwarty na wspólnie tworzone doświadczenie, wpływające zarówno na klienta, jak i na terapeutę.
• Paradoksalna teoria zmiany – do zmiany dochodzi wtedy, gdy człowiek staje się tym, kim jest. Koncepcja ta zostanie omówiona poniżej.
• Eksperymentowanie – eksperyment jest jednym z podstawowych elementów terapii Gestalt. Opiera się na działaniu i przeżywaniu, dzięki czemu na dalszy plan można odsunąć myślenie i analizowanie. Eksperyment wypływa z procesu relacji terapeutycznej i zasila go ciekawość terapeuty, przy czym nie kontroluje go ani klient, ani terapeuta. Terapeuta porzucić ma oczekiwanie względem konkretnego efektu eksperymentu. Przykładem może być technika pustego krzesła, wzmacnianie ruchu, wypowiedzenie zdania, zmiana odległości, zmiana pozycji, wizualizacja i wiele innych.
• Metoda fenomenologiczna – filozoficzna koncepcja, z której podejście Gestalt bardzo czerpie. Fenomenologia to dziedzina, zajmująca się próbą opisu tego, co bezpośrednio się jawi. Chodzi więc o dotarcie do istoty rzeczy (gr. eidos). Pomagać w tym ma tzw. bezzałożeniowość czyli umiejętność brania w nawias np. swoich przekonań. Jest to zatem orientacja na doświadczaniu danej sytuacji bez założeń, bez nadmiernego intelektualizowania. Zwrócenie się ku temu, co jawi się tu i teraz. 

 

Paradoksalna teoria zmiany jako inspiracja dla coachów

Jedną z fundamentalnych koncepcji podejścia Gestalt jest tzw. paradoksalna teoria zmiany. Jej twórcą był Arnold Beisser – amerykański psychiatra i psychoterapeuta Gestalt, który twierdził, że w zmianie nie chodzi o to, by stać się „jak ktoś”. Nie chodzi o to, by stać się kimś innym. Kwintesencją zmiany jest to, by bardziej stać się sobą. Beisser swoją koncepcję zdefiniował w takich oto słowach: „Zmiana pojawia się wtedy, gdy ktoś staje się tym, kim jest, a nie kiedy usiłuje stać się tym, kim nie jest. Zmiana zachodzi, jeśli ktoś włoży czas i wysiłek w to, żeby stać się tym, kim jest – być w pełni zaangażowanym w swoją bieżącą sytuację.” Zmiana może nastąpić jedynie wtedy, kiedy uświadamiamy sobie, jacy naprawdę jesteśmy, jak się w rzeczywistości zachowujemy i jak budujemy relacje z innymi. I zaakceptujemy siebie. 

Jak przeczytać można w książce Pomoc psychologiczna w ujęciu Gestalt „podejście Gestalt charakterystyczne jest przekonanie, ze istoty ludzkie – nawet te znajdujące się w bardzo trudnej sytuacji – najlepiej będą rozwijać się i brać odpowiedzialność za własne życie, jeśli staną się bardzie] świadome tego, kim są wraz ze wszystkim swoimi potrzebami i pragnieniami, uczuciami i myślami, sprzecznościami l konfliktami, z tym co mówią i co robią. Tylko wtedy mogą czuć się odpowiedzialne za własne życie i dokonywać wyborów tak, by znaleźć najlepsze rozwiązanie własnych problemów.” 

Jakie implikacje niesie ze sobą takie spojrzenie zmianę w świetle pracy coacha? Przede wszystkim może pomóc zmienić perspektywę coacha i wpłynąć tym samym na jakość prowadzonych sesji. Zrozumienie, że w zmianie nie chodzi o to, by być lepszym w jakiejś dziedzinie, mieć więcej, bardziej, szybciej, lepiej, prowadzić może do pełniejszej akceptacji siebie, przyjęciu siebie takim, jakim jest. Przyjęcie tej koncepcji pomóc może coachowi jeszcze efektywniej wspierać klienta przede wszystkim w poznaniu siebie lepiej. To z kolei daje wolność wobec przyszłych podejmowanych decyzji. 

O sposobie użycia poszczególnych narzędzi przeczytasz w części czwartej.

 

Jacek Jokś Jokś
Coach MCC ICF, trener i superwizor coachingu, psychoterapeuta Gestalt w procesie szkolenia 

Bibliogafia
Chu V. ”Psychoterapia Gestalt”
Dorothy E. „A Gestalt Coaching Primer: The Path Toward Awareness IQ”
Joyce P., Sills C. „Umiejętności psychoterapeuty Gestalt”
Kepner J.I. „Ciało w procesie psychoterapii Gestalt”
Mearns D., Thorne B. „Terapia skoncentrowana na osobie”
Mizerska R., Pionkowska-Zielińska H., Jankiewicz A., Modrzyńska D., Kostrzewski M., Wojtysiak S., „Psychoterapia vademecum”, Polska Rada Psychoterapii
Platon „Obrona Sokratesa”
Rogers C. „O stawaniu się osobą”
Sills Ch., Fish S., Lapworth P. „Pomoc psychologiczna w ujęciu Gestalt”
Yalom I., „Patrząc w słońce. Jak sobie radzić z przerażeniem śmiercią”
Vidakovic I., Zeleskov – Djoric J., Roubal J., Daan van Baalen, Francesetti G., Wimmer B „Kompetencje i standardy jakościowe: Szczególnych Kompetencji Terapeutów Gestalt”