Dobre relacje międzyludzkie są jedną z najpiękniejszych życiowych wartości. To dzięki nim wzrastamy, przekraczamy nasze bariery, rośniemy, czujemy, że jesteśmy „żywi”.
Jednak nie ma uniwersytetów, w których moglibyśmy pobierać lekcje z relacji i uczymy się ich bazując na własnych doświadczeniach. Zdarza się, że tak jak związki z innymi mogą być budujące, tak czasem wpadamy w pułapki tych toksycznych i bolesnych. Kiedy tak się dzieje i ofiara nadużyć relacyjnych trafia do gabinetu psychoterapeuty, zazwyczaj pada pytanie: dlaczego nie widziałam/nie widziałem tego wcześniej? Co poszło nie tak? Dlaczego cierpię? Powodów jest pewnie tak wiele jak jest relacji, jednak są takie typy osobowości lub osoby posiadające zestaw pewnych, zdefiniowanych cech, z którymi relacje są niezwykle trudne.
Dzieję się tak, gdy wchodzimy w relację z narcyzem. Co wiemy na temat osobowości narcystycznej? Jakie są jej typy? Spróbujmy odpowiedzieć sobie na to pytanie.
Badania nad poznaniem przyczyn, ustalenie cech, które idą w parze z zaburzeniem narcystycznym cały czas trwają. Jeśli chodzi o taki typ osobowości- do pudełka z napisem „narcyz”, włożylibyśmy osobę, która według kryteriów diagnostycznych:
- ma wielkościowe przekonanie, jeśli chodzi o własną wartość,
- pochłonięta jest wyobrażeniem o nieograniczonym sukcesie, władzy, przekonana jest o tym, że jest kimś wyjątkowym i niepowtarzalnym,
- ma dużą potrzebę kontroli i potrzebuje uwagi z zewnątrz,
- jest pobłażliwa w stosunku do siebie,
- ma tendencje do agresji i manipulowania ludźmi,
- czuje się uprzywilejowana i lubi przebywać z osobami o wysokim statusie społecznym,
- prezentuje arogancką, wyniosłą postawę,
- nie identyfikuje się z potrzebami innych osób.
Kiedy myślimy „narcyz”, kojarzymy ten fakt z pewnym stałym zestawem cech i cechy osobowości narcystycznej przypisujemy takim osobom jak na przykład Donald Trump.
Jednak odcienie zaburzeń narcystycznych są różne i nie zawsze tak jednoznaczne, przygotowując ten artykuł inspirowałam się głównie pracami dwóch badaczek i psychoterapeutek ACT Avigail Lev i Robin Walser uczestnicząc między innymi w szkoleniu: „Act to treat victims of narcissistic abuse”. Badaczki zwracają uwagę na następujące typ narcystyczne: ukryty/wrażliwy, skoncentrowany na intelekcie, somatyczny i narcystyczny socjopata.
Narcyz: kto to i jakie ma cechy?
Narcyz Ukryty/ Wrażliwy
To typ trudny do zidentyfikowania i z zestawem różnych cech od tych, które wymieniliśmy powyżej.
Osoby te, prezentują się jako ofiary w relacjach i czują się niezrozumiane przez innych. Często są wycofane, wręcz wstydliwe, jednocześnie potrafią być czarujące i uważne na drugą osobę. Gdzie tu więc narcyzm możecie zapytać? Przy bliższym poznaniu takiej osoby, to co można zauważyć, to na pewno komunikacja bierno-agresywna, czyli jaka dokładnie?
Komunikacja bierno-agresywna (czy też pasywno-agresywna) charakteryzuje się dezorientacją – nie wiemy jaką intencją kieruje się nasz rozmówca. Z jednej strony jego wypowiedzi są z pozoru niewinne, z drugiej strony są przepełnione sarkazmem, agresją. To niejednoznaczność jest ważną cechą tego rodzaju komunikatów: nie wiadomo, czy osoba, z którą rozmawiasz jest w roli ofiary, czy kata.
„Domyśl się”, „super, dzięki”, „nic się nie stało”, „nie, nie musisz mi pomagać”, „poradzę sobie sam”, „Jestem zła? Wydaje ci się. Wcale nie jestem zła” – wszystkie te frazy w zależności od kontekstu, tonu, mogą mieć niewinne znaczenie, ale wypowiedziane z ironią, złością, wrogością, czy wyuczoną obojętnością mają cechy komunikacji bierno-agresywnej.
Narcyz Ukryty/Wrażliwy cechuje się poczuciem wyższości, nie jest ono widoczne na pierwszy rzut oka i nie jest stałą, niezmienną cechą. Osoby, które można by zakwalifikować do tej kategorii cechują się empatią, można ją nazwać „chłodną” empatią poznawczą, czyli rozumieniem myśli, uczuć i potrzeb innych ludzi, branie ich perspektywy, a nie „ciepłą”, emocjonalną empatią.
Kolejny podtyp, na który badaczki zawracają uwagę to narcyzm skoncentrowany na intelekcie, „mózgowy” (cerebral). Osoby posiadające ten typ, mają niezwykle dużą potrzebę, aby intelektualnie dominować nad innymi, umniejszają sukcesy otoczenia, czują się zobligowani do tego by dzielić się wiedzą, chwalą się najmniejszymi sukcesami, nie są w stanie znieść konstruktywnej krytyki, obwiniają otoczenie za swoje porażki. W sposobie ich komunikacji również znajdziesz tę bierno-agresywną.
Narcyz somatyczny
Narcyzm to taki, gdzie ciało, seksualność, wygląd, są narzędziem do realizowania narcystycznych potrzeb. Osoby te niezwykle dużo uwagi poświęcają swojemu wizerunkowi, w sposób przesadny dbają o wygląd, przejawiają próżność w swoim zachowaniu, u innych szukają podziwu i zazdrości, często nie są osobami wiernymi w relacjach, zdarza się, że nie zamykają relacji, zostawiają sobie zawsze „otwarte drzwi”.
Narcystyczny socjopata
Narcystyczny socjopata to osoba, u której w zachowaniu dominuje sadyzm, manipulacja, zachowania antyspołeczne, oszustwa, kłamstwa, brak empatii, są to czasem osoby nad wyraz czarujące, które nie biorą odpowiedzialności za swoje działania, czerpią przyjemność z ludzkiego cierpienia, cieszą się z poniżania innych ludzi.
Czytaj także: Psychopatia z punktu widzenia psychologii ewolucyjnej
Osoby narcystyczne
Ludzie o skłonnościach narcystycznych widzą innych jako przedłużenie siebie. Nie mają świadomości, że każdy jest inny, ma własną tożsamość, indywidualność, wiele swoich przekonań projektują na otoczenie i często są przekonani, że inni myślą tak samo. W obiegowych opiniach pokutuje przekonanie, że osoby narcystyczne potrzebują uwielbienia, kiedy tak naprawdę to czego potrzebują to kontroli nad światem zewnętrznym, a brak kontroli jest dla nich bardzo bolesny. Osoby z zewnątrz maja wypełniać pustkę, którą narcyz czuje w sobie, a ta potrzeba ma w sobie cechy uzależnienia, tak jak osoba uzależniona potrzebuje alkoholu tak narcyz chce być w centrum i czuć, że posiada władzę i kontrolę.
Po czym możesz poznać, że jesteś w relacji z narcyzem?
Jednym z ważniejszych sygnałów mówiących o tym, że jesteś w relacji z narcyzem jest chaos. Jednego dnia możesz być idealizowany, wzmacniany, a drugiego obwiniany i krytykowany. W relacji z taką osobą, słowa nie idą w parze z czynami. Inną cechą relacji jest kłamstwo, narcyz będzie cię okłamywał nawet wtedy, kiedy będziesz miał jasne dowody na to, że jesteś oszukiwany. Będzie również zaprzeczał i unieważniał twoje potrzeby i uczucia. W relacji z taka osobą będziesz wpędzany w poczucie winy i będziesz czuł się zagubiony. Możesz słyszeć: „nie pamiętam”, „nie mówiłem tak”, możesz być „karany” na różne sposoby, między innymi ciszą.
Dlaczego ludzie wchodzą i trwają w relacji z narcyzem?
Ludzie uwikłani w relacje z narcyzem zadają sobie pytanie: dlaczego jestem z osobą, która mnie krytykuje, która sprawia, że przestaję rozumieć siebie, akceptować swoje wybory?
Otóż relacja z narcyzem zaczyna się często od bycia uwiedzionym. W początkowej fazie związku można wręcz poczuć, że druga osoba zalewa miłością, czujesz się słuchany i ważny w relacji. Czujesz, że dostajesz wiele pozytywnych emocji od partnera jednak później z każdym dniem otrzymujesz mniej miłości i uwagi. Powoli pewne zachowania zmieniają się i w związku z tym ofierze takich relacji trudno jest to dostrzec. W relacji z narcyzem „miesiąc miodowy”, może trwać naprawdę długo, będziesz przeskakiwał od trybu, w którym czujesz, że znalazłeś idealnego partnera, po sytuacje, w których będziesz obwiniany i krytykowany, by później przyjmować przeprosiny i wrócić na nowo do “miesiąca miodowego”.
Czytaj także: Jak budować dobre relacje?
Strategie radzenia w relacji z narcyzem
Na początku to co jest ważne to rozpoznanie, że jesteś w relacji z osobą, która wykorzystuje władzę nad tobą, rani i chce cię kontrolować używając wcześniej wymienionych strategii. Kiedy zwrócisz uwagę narcyzowi na pewno zaprzeczy i zaatakuje, będzie również obwiniał ciebie za zaistniałą sytuację. Co możesz zrobić?
- Staraj się o jasną i bezpośrednią komunikację
- Ważnym narzędziem będzie forma komunikacji oparta na Porozumieniu bez Przemocy (NVC), kiedy skupisz się na własnych uczuciach i potrzebach
- Praktykuj postawę uważnego obserwatora- kogoś kto z dystansu próbuje zrozumieć funkcję zachowania drugiej osoby
- Pamiętaj: to nie ty jesteś przyczyną zachowania drugiej osoby, nie jesteś powodem tego, że ona zachowuje się tak, a nie inaczej
- Obserwuj własne emocje i traktuj je jak informacje o tym co dzieje się w tobie i w relacji
- Chaos i pomieszanie, które odczuwasz również jest ważną informacją!
- Masz prawo do różnych uczuć i potrzeb i druga osoba również, jednak nie dawaj przyzwolenia na bycie atakowanym, wystawianym na różnego rodzaju żądania, czy w pędzania w poczucie winy
- Czasem w relacji z narcyzem potrzebny jest duży dystans, kiedy przyjmujesz postawę skały, nie dostarczasz narcyzowi „pożywienia” i stajesz się dla niego nudny
Zdarza się, że w takich relacjach powyższe strategie nie zadziałają i jedynym możliwym rozwiązaniem jest podjęcie decyzji o definitywnym odejściu z toksycznego związku, by ochronić siebie.