O temperamencie słów kilka, czyli Regulacyjna Teoria Temperamentu
Czasem mówi się o kimś, że „ma temperament” pośrednio nazywając tak obserwowaną impulsywność, energię, czy z widoczną ekspresją emocjonalną. W takim rozumieniu temperament odnosi się głównie do poziomu emocjonalnego. Temperament jako konstrukt psychologiczny ma jednak o wiele więcej w swojej istocie.
Temperament to jedna z wielu składowych, które sprawiają, że jesteśmy właśnie sobą. Nasz temperament jest naszą wewnętrznie wbudowaną częścią, która daje o sobie znać codziennie.
To, jak reagujemy na spóźniony autobus, dobrą wiadomość, czy zaproszenie na randkę jest wypadkową wielu czynników, również wspomnianej składowej naszej psychiki.
Tomaszewski (1963) zaś mówi o temperamencie jako jednym z czynników uczestniczących w regulacji stosunków człowieka ze światem zewnętrznym.
Znany powszechnie w środowisku psychologów profesor Strelau definiuje temperament jako podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które odnoszą się do formalnych charakterystyk zachowania.
Parafrazując oznacza to, że temperamentem są wrodzone, stosunkowo stałe cechy, które przejawiają się w naszych reakcjach i zachowaniach.
Warto zaznaczyć, że temperament nie jest zupełnie niezmienny – na jego rozwój i dynamikę zmian mają również wpływ czynniki środowiskowe.
Zgodnie z Regulacyjną Teorią Temperamentu (RTT) Strelaua wcześniej wspomniane formalne charakterystyki zachowania możemy podzielić na charakterystyki czasowe i energetyczne.
W RTT charakterystyki czasowe informują o rozłożeniu reakcji w czasie. Zaliczają się do nich:
- Żwawość – słowo używane również w języku codziennym. Jego „zwykłe” znaczenie jest bliskie temu psychologicznemu – odnosi się do szybkości reakcji oraz dużego tempa wykonywanych czynności.
- Perseweratywność – inaczej skłonność do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca. Przejawia się drobiazgową analizą zdarzeń, powracaniem do przeszłości i przeżywaniem minionych wydarzeń.
Charakterystyki energetyczne z kolei informują o natężeniu pobudzenia na bodźce. Są to:
- Wrażliwość sensoryczna – reagowanie na bodźce nawet o małej wartości stymulacyjnej.
- Reaktywność emocjonalna – tendencja do reagowania na bodźce z dużą intensywnością. Charakteryzuje ją duża wrażliwość i niska odporność psychiczna.
- Wytrzymałość – duża wytrzymałość na trudy i niewygody życia codziennego, umiejętność radzenia sobie w niekorzystnych warunkach.
- Aktywność -podejmowanie zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.
Wspomniana teoria odnosi się w swej nazwie do pojęcia regulacji nie bez przyczyny – według Strelaua ważnym elementem teorii jest efektywna regulacja stymulacji.
To, czy owa regulacja będzie adaptacyjna i efektywna zależy od wielu czynników, między innymi od wzbudzonych u podmiotu emocji (pozytywnych lub negatywnych oraz idącej za nimi motywacji), stopnia dostarczonej stymulacji oraz samej struktury temperamentu.
W związku z tym Strelau wprowadził podział struktury temperamentu na zhamrmonizowaną oraz niezharmonizowaną (ze względu na relacje wspomnianych wcześniej cech).
Struktura zharmonizowana dotyczy temperamentów o małych oraz dużych możliwościach przetwarzania stymulacji.
Osoby o małej możliwości przetwarzania informacji charakteryzuje wysoka reaktywność emocjonalna oraz niski poziom aktywności i wytrzymałości (melancholik).
Natomiast osoby z równoległego kontinuum możliwości przetwarzania bodźców będą cechować się wysoką wytrzymałością, aktywnością i niską reaktywnością emocjonalną (sangwinik).
Do struktury niezharmonizowanej zalicza się zaś dwa inne typy temperamentów – pierwszy to temperament charakteryzujący się wysoką wytrzymałością, niską reaktywnością emocjonalną, która wskazuje z kolei na duże możliwości przetwarzania stymulacji (flegmatyk).
Ostatnia konfiguracja w tym wymiarze psychicznym składa się z małej wytrzymałości, wysokiej reaktywności emocjonalnej oraz skłonności do dużej aktywności, która stoi w sprzeczności do niskiej możliwości przetwarzania informacji. (choleryk).
Można więc przyjąć hipotezę, że flegmatycy będą mieli skłonność do niedostymulowania podczas gdy cholerycy wręcz przeciwnie – będą dążyć do zbyt dużej stymulacji względem możliwości jej przetworzenia.
Do mierzenia cech temperamentu wyodrębnionych w ramach RTT służy kwestionariusz znany jako Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu (FCZ-KT). FCZ-KT używany jest w celach diagnostycznych u osób powyżej 15 r.ż.
Bibliografia:
Strelau J. (2014) „Różnice indywidualne. Historia – determinanty – zastosowania.”. Wydawnictwo Naukowe Scholar