Mały przewodnik po emocjach, część trzecia: bez wstydu o wstydzie

Emocje są naturalną i zmienną częścią naszego życia, są jak pogoda nad polskim morzem 🙂 – czasem słońce, a czasem deszcz. Jest jednak różnica między pogodą za oknem, którą widzimy, obserwujemy jej zmienność, a emocjami, których czasem nie dopuszczamy do siebie, a które dzięki nazwaniu ich, tracą swoją destrukcyjną moc. Taką emocją jest wstyd.

Nasza kultura, długo nie umiała obchodzić się ze wstydem i już od najmłodszych lat, mogliśmy dostawać sprzeczne komunikaty „wstydź się”,w momencie kiedy zrobiliśmy coś, co nie podobało się naszym opiekunom lub „nie wstydź się”, gdy odczuwaliśmy naturalną nieśmiałość, czy niepewność w nowej sytuacji.

Jakie są wyuczone sposoby radzenia sobie ze wstydem? 

Wstyd jest często tak intensywną i trudną do nazwania emocją, że zdecydowanie nie chcemy go odczuwać, nie chcemy go mieć. Tłumimy to bolesne uczucie na najróżniejsze i skrajne sposoby. Taką metodą radzenia sobie ze wstydem może być chęć oddalenia się, ucieczki, izolacji od świata i ludzi (ucieczka w używki, zakupy, pornografię, intensywny do granic sport czy tworzenie tajemnic, milczenie). Niektórzy natomiast w sytuacjach związanych ze wstydem ubierają maski – perfekcjonizmu, profesjonalizmu, są zawsze mili i dostępni… ale oddzieleni od siebie, od własnego JA. Jeszcze inni walczą, miotają się, emocję wstydu przykrywają złością, wściekłością i agresją. Zazwyczaj stosujemy wszystkie trzy sposoby w zależności od sytuacji, często takie reakcje są wyuczone i  przychodzą do nas automatycznie. Trochę tak jakbyśmy włączali automatycznego pilota, który przejmuje nad nami kontrolę.

Takie oddzielenie się od własnych emocji powoduje krótkofalową ulgę. Uczucie spokoju jest chwilowe, a po nim przychodzi pustka, rozczarowanie i znowu wstyd. Wymienione wyżej sposoby radzenia sobie ze wstydem powodują, że jesteśmy oddzieleni od siebie i od wartościowego, dobrego życia.

Czasem można mieć wrażenie, że uczucie wstydu towarzyszy nam od lat i nie pozwala budować dobrych relacji z innymi ludźmi. W takiej sytuacji możemy mieć do czynienia ze schematem niepełnowartościowości i wstydu. Przyjrzyjmy się temu zjawisku z perspektywy Terapii Schematów.

Problemy ze wstydem? Psycholog Online może być odpowiedzią.

 

Schemat niepełnowartościowości i wstydu

Przychodzimy na świat bezbronni i zależni, rodzimy się z całym pakietem potrzeb takich jak:

• bezpieczeństwo,
• stabilność,
• akceptacja,
• prawo do realnych granic i zabawy,
• spontaniczność,
• wyrażanie swoich potrzeb i uczuć.

Jednak nie zawsze nasi opiekunowie – rodzice, dziadkowie, nauczyciele, mają kompetencje by zaspokoić podstawowe dziecięce potrzeby. Zdarza się, że w wyniku niezaspokojenia podstawowych potrzeb oraz w rezultacie trudnych, traumatycznych wydarzeń tworzy się schemat „ niepełnowartościowości i wstydu”.

Osoby, u których identyfikuje się taki schemat, doświadczyły w dzieciństwie, czy wczesnej dorosłości odrzucenia przez bliskich, czy rówieśników, były emocjonalnie lub fizycznie krzywdzone, krytykowane. Doświadczyły bycia obwinianym za porażki rodziców, słyszały, że są bezwartościowe – to tylko niektóre przykładowe przyczyny powodujące ten schemat.

 

Niepełnowartościowość i wstyd w bliskich relacjach

Osoby ze schematem niepełnowartościowości i wstydu mają trudności w bliskich relacjach. Często zupełnie nieświadomie w swoich dorosłych związkach powielają to czego doświadczyły w dzieciństwie. Wchodzą w relacje, w których krzywdzą, znieważają partnerów, albo wybierają dla siebie partnerów niedostępnych, takich którym trudno zaangażować się bliżej. Zdarza się, że osoby ze schematem niepełnowartościowości i wstydu angażują się w krótkie nietrwałe relacje, lub kilka powierzchownych romansów jednocześnie. Wchodzą w związki z osobami, które stosują przemoc, są niedostępne np. są w związku małżeńskim lub mieszkają daleko.

Jeśli czujesz, że poczucie niepełnowartościowości i wstydu rządzi Tobą i Twoim życiem, nie pozwala żyć w pełni i budować wartościowych i dobrych relacji nie obwiniaj się i nie karz się za to. Być może psychoterapeuta pomoże przyj przyjrzeć się temu co się w Tobie dzieje z uczuciem ciekawości i życzliwości w swoją stronę.

 

Jak sobie radzić ze wstydem?

Wstyd, który odczuwamy tak jak wszystkie emocje wynika z naszej ewolucji i doświadczeń , zarówno walka z tą emocją, czy unikanie jej nie jest dobrą strategią. Co możesz dla siebie zrobić?

• Wstyd ma to do siebie, że w momencie kiedy go nazwiesz traci swoją moc, nazwij swój wstyd !
• Wszyscy doświadczamy emocji wstydu –tak jak pozostałych emocji, jednak nie wszyscy przyznają się do odczuwania jej – dobrze jest o tym pamiętać.
• Opowiedz bliskiej, zaufanej osobie o swoim wstydzie.
• Obserwuj to uczucie: w jakich sytuacjach czujesz wstyd? Jak reagujesz na tę emocję? Co robisz? Jakie masz myśli w takich sytuacjach? Czy te myśli służą Tobie? Czy Twoje działania w sytuacji wstydu służą Tobie? Jeśli służą, to czy służą na długo, czy tylko na krótka metę?
• Zastanów się, jakbyś się zachował gdyby Twój najlepszy przyjaciel, opowiedział Tobie o wstydzie? Co robią przyjaciele w takiej sytuacji? A gdybyś był swoim najlepszym przyjacielem, co dałbyś sobie?
• Gdzie czujesz wstyd w swoim ciele? Czy wstyd zabiera Tobie oddech pełną piersią, a może ściska w gardle, może czujesz jakbyś nosił jakiś ciężar na plecach? Zbędny bagaż? Obserwuj reakcje, które przychodzą z ciała.
• Przeczytaj jedną z lektur podanych niżej, wstyd jest obecnie emocją szeroko badaną.
• Jeśli czujesz, że potrzebujesz porozmawiać na ten temat z profesjonalistą – poszukaj indywidualnej psychoterapii w swojej okolicy.

 

Bibliografia

Bradshaw, J., (1997). Toksyczny wstyd.Warszawa: Akuracik

Brown, B., (2013). Z wielką odwagą. Warszawa: MT Biznes Sp. z o.o.

Young J.E., Klosko J.S, (2012). Program zmiany sposobu życia. Warszawa: Zielone Drzewo

 

Autorka: psycholog Agnieszka Mazurczak